Genuscongruentie en de auditieve verwerking van samengestelde nomina

Er is nog maar weinig bekend van de herkenning van gesproken samenstellingen. We ondernemen een verkenning voor het Nederlands. Stimulus woorden zijn samenstellingen die bestaan uit twee eenlettergrepige nomina. In de helft van de samenstellingen zijn beide leden van hetzelfde genus; dit zijn zgn. homogene samenstellingen: beide leden zijn "zijdig" (lidwoord is "de") of beide zijn onzijdig (lidwoord is "het"). Iedere homogene samenstelling wordt gematcht door een heterogene samenstelling, waarin het tweede lid vervangen is door een alternatief nomen met tegengesteld genus. Iedere samenstelling is - geblokt over groepen proefpersonen - aangeboden in drie condities:

in combinatie met een passend lidwoord (b.v. "het zijspoor, de zijkant"),
in combinatie met een neutraal lidwoord "een zijspoor/een zijkant", en
in combinatie met een conflicterend lidwoord "de zijspoor/het zijkant".

De diverse samenstelling/ lidwoordcondities zijn geblokt aangeboden aan 6 x 4 luisteraars in een lexicale decisietaak ("is dit een bestaand Nederlands woord of niet?"). Percentage correcte beslissingen en de bijbehorende reactietijden zijn gemeten. De resulaten laten zien dat correcte lexicale decisies het snelst zijn wanneer het lidwoord congrueert met beide leden van de samenstelling (en dus ook met het genus van de samenstelling als geheel). De traagste reactietijd wordt gevonden als het lidwoord strijdig is met het genus van beide leden van de samenstelling. Een conflict tussen lidwoord en alleen het eerste lid van de samenstelling is destructiever dan een conflict met alleen het tweede lid (en dus ook met de samenstelling als geheel). Dit effect is totaal onverwacht: Nederlandse luisteraars zouden geleerd moeten hebben dat een lidwoord niet hoeft te kloppen met het eerstvolgende nomen, zeker niet in een proefsituatie met louter samenstellingen waarin altijd nog een tweede nomen volgt. Kennelijk luistert de Nederlander niet verder dan zijn neus lang is.